Masaüstü Yayıncılık ve (Masaüstü Yayıncılık) Tarihi'ne ilişkin bu yazı, "SEZİmedya Masaüstü Yayıncılık Bilgibankası Projesi"nin bir parçasıdır. Bu proje sürekli geliştirilecektir. |
Masaüstü yayıncılık öncesi çağ, basılı yayınların üretiminde kullanılan çeşitli tekniklerin ve araçların gelişimini kapsayan bir dönemdir. Bu dönemde, dizgi, baskı, ciltleme ve dağıtım gibi yayıncılık süreçleri, el işçiliği, mekanik makineler ve fotoğrafik yöntemler gibi farklı yöntemlerle gerçekleştirilmiştir.
Giriş
Masaüstü yayıncılık öncesi çağı, aşağıdaki başlıklar altında (ve icat tarihine göre) hızlıca tanımlayalım:
Elle dizgi. Elle dizgi, basılı metinlerin oluşturulmasında kullanılan en eski yöntemdir. Bu yöntemde, her bir harf, noktalama işareti ve boşluk için ayrı bir metal parça (tip) kullanılır. Tipograf, bu parçaları istenen sırada bir çerçeveye yerleştirerek bir sayfa oluşturur. Daha sonra bu sayfa mürekkeplenir ve kağıda basılır. Elle dizgi yöntemi, Gutenberg’in 15. yüzyılda hareketli matbaayı icat etmesiyle yaygınlaşmıştır. Elle dizgi yöntemi, basılı metinlerin üretimini hızlandırmış ve kitapların daha ucuz ve erişilebilir hale gelmesini sağlamıştır. Ancak elle dizgi yönteminin bazı dezavantajları da vardır. Bu yöntem, çok zaman alıcı, emek yoğun ve hata yapmaya açık bir yöntemdir. Ayrıca elle dizgi yöntemi, tipografın yaratıcılığını ve tasarım seçeneklerini sınırlar.
Linotype. Linotype, 19. yüzyılın sonunda Ottmar Mergenthaler tarafından icat edilen bir dizgi makinesidir. Linotype, tipografın klavye üzerinde yazdığı harfleri otomatik olarak metal parçalara dönüştürerek bir satır oluşturur. Bu satır daha sonra mürekkeplenir ve kağıda basılır. Linotype, elle dizgiye göre çok daha hızlı ve verimli bir yöntemdir. Linotype sayesinde, gazete ve dergi gibi günlük veya haftalık yayınlar daha kolay üretilebilmiştir. Linotype ayrıca tipografın tasarım seçeneklerini de arttırmıştır. Linotype ile farklı yazı tipleri, boyutları ve stilleri kullanılabilmiştir.
Monotype. Monotype, 19. yüzyılın sonunda Tolbert Lanston tarafından icat edilen başka bir dizgi makinesidir. Monotype, linotype gibi klavye üzerinde yazılan harfleri metal parçalara dönüştürür ancak bu parçalar tek tek değil satır halinde değil tek tek üretilir. Bu sayede monotype ile daha esnek ve düzeltmeye uygun bir dizgi yapılabilir. Monotype ayrıca linotype’dan daha kaliteli bir baskı sağlar. Monotype ile de farklı yazı tipleri, boyutları ve stilleri kullanılabilmiştir.
Foto dizgi. Foto dizgi, 20. yüzyılın ortalarında geliştirilen bir dizgi yöntemidir. Foto dizgi, metal parçalar yerine ışık kaynakları kullanarak metinleri oluşturur. Foto dizgi ile metinler film üzerine veya doğrudan kağıda basılabilir. Foto dizgi, mekanik makinelerden daha hızlı ve kaliteli bir baskı sağlar. Foto dizgi ayrıca tipografın tasarım seçeneklerini de genişletir. Foto dizgi ile çok çeşitli yazı tipleri, boyutları, stilleri, renkleri ve efektleri kullanılabilmiştir.
Masaüstü yayıncılık öncesi çağ, basılı yayınların üretiminde önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemde, dizgi yöntemleri zamanla daha hızlı, verimli, kaliteli ve yaratıcı hale gelmiştir. Ancak bu yöntemlerin de bazı sınırları ve zorlukları vardır. Bu sınırları aşmak için bilgisayar teknolojisinin kullanımıyla masaüstü yayıncılık ortaya çıkmıştır. Masaüstü yayıncılık, basılı yayınların üretimini daha da kolaylaştırmış ve geliştirmiştir.
Yukarıda giriş bölümünde yazdığımız "Masaüstü Yayıncılık Öncesi Çağ"a Ait Kavramların açışık tanımlarını yapalım:
Bu dönemde, dizgi, baskı, ciltleme ve dağıtım gibi yayıncılık süreçleri, el işçiliği, mekanik makineler ve fotoğrafik yöntemler gibi farklı yöntemlerle gerçekleştirilmiştir. Masaüstü yayıncılık öncesi çağı, aşağıdaki başlıklar altında kronolojik olarak inceleyebiliriz:
Elle dizgi
Hareketli matbaa. Hareketli matbaa, Gutenberg’in icat ettiği ve elle dizgi yönteminin temelini oluşturan bir baskı makinesidir. Hareketli matbaa, metal parçalardan oluşan harfleri bir çerçeveye yerleştirerek bir sayfa oluşturur. Daha sonra bu sayfa mürekkeplenir ve kağıda basılır. Hareketli matbaa, elle yazma yöntemine göre çok daha hızlı ve ucuz bir baskı sağlar. Hareketli matbaa, kitap üretimini ve yayılmasını arttırarak bilim, sanat, kültür ve din alanlarında önemli etkiler yaratmıştır.
Tipografi. Tipografi, basılı metinlerin tasarımı ve düzenlenmesi sanatıdır. Tipografi, metnin okunabilirliğini, anlaşılırlığını ve estetiğini arttırmak için yazı tipi, yazı boyutu, yazı stili, satır aralığı, kenar boşlukları, başlık, alt başlık gibi unsurları kullanır. Tipografi, elle dizgi yönteminde tipografın yaratıcılığını ve ifade gücünü ortaya koyan bir alandır. Tipografi ayrıca metnin içeriği, amacı ve hedef kitlesi ile uyumlu olmasını sağlar.
Linotype
Klavye. Linotype makinesinin en önemli parçası klavyedir. Klavye üzerinde tipografın yazdığı harfler, noktalama işaretleri ve boşluklar için ayrı tuşlar bulunur. Bu tuşlar basıldığında, ilgili metal parçalar (matris) bir kanal içinde hareket ederek bir satır oluşturur. Klavye ayrıca tipografın yazı tipi, yazı boyutu ve yazı stili gibi tasarım seçeneklerini değiştirmesine olanak tanır.
Döküm. Linotype makinesinin diğer önemli parçası döküm ünitesidir. Döküm ünitesi, oluşturulan satırın metal bir kalıbını (linotip) üretir. Döküm ünitesi, erimiş kurşun alaşımından oluşan bir pota içinde bulunan bir piston ile çalışır. Piston, matrislerin arkasındaki bir boşluğa erimiş metal döker ve böylece satırın kalıbını oluşturur. Daha sonra bu kalıp mürekkeplenir ve kağıda basılır.
Monotype
Kodlayıcı. Monotype makinesinin en önemli parçası kodlayıcıdır. Kodlayıcı, tipografın klavye üzerinde yazdığı harfleri metal parçalara dönüştürmek yerine bir kâğıt şeride kodlar. Bu kodlar, harfin tipini, boyutunu ve konumunu belirler. Kodlayıcı ayrıca tipografın tasarım seçeneklerini değiştirmesine olanak tanır.
Dizgici. Monotype makinesinin diğer önemli parçası dizicidir. Dizgici, kodlayıcının ürettiği kâğıt şeridi okuyarak ilgili metal parçaları (tip) tek tek üretir. Bu parçalar daha sonra bir çerçeve içinde istenen sırada dizilir ve bir sayfa oluşturur. Daha sonra bu sayfa mürekkeplenir ve kağıda basılır.
Foto dizgi
Film dizgi. Film dizgi, foto dizgi yöntemlerinden biridir. Film dizgi, metal parçalar yerine film üzerine ışık yansıtarak metinleri oluşturur. Film dizgi, mekanik makinelerden daha hızlı ve kaliteli bir baskı sağlar. Film dizgi ayrıca tipografın tasarım seçeneklerini de genişletir. Film dizgi ile çok çeşitli yazı tipleri, boyutları, stilleri, renkleri ve efektleri kullanılabilmiştir.
Lazer dizgi. Lazer dizgi, foto dizgi yöntemlerinden bir diğeridir. Lazer dizgi, film yerine doğrudan kağıda ışık yansıtarak metinleri oluşturur. Lazer dizgi, film dizgiden daha hızlı ve pratik bir yöntemdir. Lazer dizgi de tipografın tasarım seçeneklerini genişletir. Lazer dizgi ile de film dizgide olduğu gibi çok çeşitli yazı tipleri, boyutları, stilleri, renkleri ve efektleri kullanılabilmiştir.
Masaüstü yayıncılık öncesi çağ, basılı yayınların üretiminde önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemde, dizgi yöntemleri zamanla daha hızlı, verimli, kaliteli ve yaratıcı hale gelmiştir. Ancak bu yöntemlerin de bazı sınırları ve zorlukları vardır. Bu sınırları aşmak için bilgisayar teknolojisinin kullanımıyla masaüstü yayıncılık ortaya çıkmıştır. Masaüstü yayıncılık, basılı yayınların üretimini daha da kolaylaştırmış ve geliştirmiştir.
Ellerinize sağlık. Tam aradığım şey buydu.