İkibin sıfırlı yılların sonunda youtube'a en fazla 10 dk'lık videolar yüklenebilen zamanlarda, web 2.0 internetin henüz emekleme zamanlarını yaşadığı ve internette şimdiki gibi aranılan her videonun bulunmadığı, torrentten film indirmenin popüler olduğu bir çağda başlar benim Nesimi filmi ile tanışmam. Gece hayli geç bir saatte uydu kanalları arasında zap yaparken Azerbaycan Devlet Televizyonu AzTV'de bir filme denk gelirim. Film hemen beni içine çeker. O güzel Azerbaycan Türkçesi ile 15. yy Türkçesinin deyişleri harmanlanır, kulaklarıma hoş bir sada bırakır. Müzikler beni benden alır. Filmi yakaladığım yerden sonuna kadar izlerim. Bitince başı nasıldı diye hayıflanır, sonra sabaha karşı tekrarının olduğunu görüp. Yine izlerim.
"Nesimi" filmi, Azerbaycan Sovyet Sinemasının unutulmaz bir eseri olarak karşımıza çıkıyor. Film, ünlü şair ve düşünür Nesimi'nin hayatını etkileyici bir perspektiften anlatıyor. Nesimi, 14. yüzyıl Azerbaycan'ında yaşamış ve hurufilik tarikatının önemli bir ozanı olarak bilinir. Film, Nesimi'nin hayatı, şiirleri ve düşünceleriyle Sovyet döneminin ideolojik bakış açısını yansıtıyor.
Filmin çekim süreci oldukça zorlu geçmiştir. Nesimi'nin mistik düşünceleri ve hurufilik tarikatına olan bağlılığı, Sovyet ideolojisiyle uyumlu olmamıştır. Yapımcılar, filmin Nesimi'nin hayatına gerçekçi bir bakış sunmasına çalışırken aynı zamanda Sovyet dönemi resmi ideolojisinin temalarını da yansıtmaya dikkat etmişlerdir.
HURUFİLİK |
Hurufilik, 12. ile 15. yüzyıllar arasında İslam dünyasında önemli dini ve siyasi süreçlerin yaşandığı bir döneme denk gelmiştir. 14. ve 15. yüzyıllarda Azerbaycan'da ortaya çıkan Hurufilik tarikatı, daha sonra Yakındoğu ve Ortadoğu'da da yaygınlaşmıştır. Tarikatın kurucusu, 14. yüzyılda Tebriz'de yaşayan düşünür Fazlullah Naimi'dir (1339-1394). Fazlullah Naimi, bir süre Bakü'de de yaşamış ve Hurufilik tarikatını bu bölgede yaymıştır. Hurufilik, panteizme dayanan dini ve felsefi bir harekettir. Hurufilere göre, "vahdet-i vücud" kavramı önemli bir teoridir. Onlara göre Tanrı, doğa, insan ve tüm evren bir bütündür ve manevi ile maddi birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Bu inanca göre, tüm evren Tanrı'dır ve evrenin tüm unsurları birbirine bağlıdır (Babayev, 2007: 60-61). "Nesimi" filmi, 1973 yapımı bir tarihi film olup, Hurufilik ve diğer düşünsel konuları özgün bir şekilde işlemiştir. Filmin merkezinde, Azerbaycan'ın meşhur şairi Nesimi'nin hayatı ve çalışmaları yer alır. Nesimi, 13. ile 15. yüzyıllarda Azerbaycan edebiyatının önemli bir figürü ve bu dönemin etkili bir ismi olarak bilinir. Aynı zamanda, Nesimi, Hurufilik tarikatının bir üyesidir. O dönemde, Hurufiler, Emir Timur'u istilacı ve zalim olarak nitelendirerek halkı ona karşı mücadeleye çağırmışlardır. Bu nedenle, Hurufi inançları nedeniyle Emir Timur ve hükümeti tarafından dikkatle takip edilmişlerdir. |
Şirvanşahlar ve Nesimi
"Nesimi" filminde, Hurufilerin mücadelesi tarihi kaynaklara dayanarak aktarılmıştır. Filmin ilgi çekici sahnelerinden birinde, Nesimi Şirvan şahına, Azerbaycan'ı Şirvan'ın tahtı altında birleştirmek için yardım teklif eder. Ancak, bunun karşılığında Şirvan şahının Hurufi ilmini kabul etmesi şart koşulur. Şahın şüpheci yaklaşımına karşı Nesimi, bilgi ve erdemle iç içe olan bir şahın gerçekleri fethedeceğini ifade eder. Nesimi'nin düşünceleri ve inancı, şahın gerçeklere ve evrenin birliğine dair farkındalığını artırarak padişahın kitapları kabul etmesini sağlar. Bu sahne, Hurufilik felsefesinin ve Nesimi'nin etkileyici düşüncelerinin vurgulandığı önemli anlardan biridir.
Film sahnesi-1: Nesimi ve Şirvanşah |
Fazlullah Naimi Hurufî ve İdamı
Filmde aynı zamanda, Hurufilik tarikatının kurucusu Fazlullah Naimi'nin de mücadelesi anlatılmıştır. Fazlullah Naimi ile Nesimi'nin tartışmaları ve Fazlullah'ın varis ilan ettiği Fatime'nin hayatı da ilgi çekici sahnelerle canlandırılmıştır. Fazlullah Naimi, Nesimi'ye "Giden cismimdir, ruhum seninledir" diyerek Nesimi'yi kendi halefi olarak belirler. Ancak, Hurufilik tarikatının siyasi tehlikesinden korkan Timurlu hükümeti (Emir Timur'un oğlu ve Azerbaycan'ın hâkimi Miranşah'ın hükümeti) Fazlullah Naimi'yi Nahcivan'da işkence ile idam ettirir. Film, bu trajik olayları ustalıkla yansıtarak izleyicilere derin bir etki bırakır.
Film sahnesi-2: Fazlullah'ın İdamı |
Film sahnesi-3: Fazlullahın idamı öncesinde Nesimi ve Fatime |
"Nesimi" filmi, Hurufilik mezhebinin önemli figürlerini ve düşüncelerini başarılı bir şekilde aktarırken, Azerbaycan'ın kültürel ve edebi mirasını da izleyicilere yansıtır. Bu tarihi film, izleyicileri 13. ile 15. yüzyıllar arasındaki Azerbaycan'ın zengin edebi ve düşünsel atmosferine bir yolculuğa çıkarırken, Hurufilik'in mistik ve derin düşüncelerini de anlamalarını sağlar. "Nesimi" filmi, Azerbaycan Sovyet Sinemasının değerli bir eseri olarak sinema tarihinde önemli bir yer tutar. Yönetmen Hasan Seyidbeyli'nin başarılı yönetimi ve aktörlerin etkileyici performanslarıyla, bu film, izleyicilere unutulmaz bir deneyim sunmaya devam edecektir.
Filmde, Nesimi'nin hayatının önemli kesitlerine odaklanılır. Nesimi'nin gençlik dönemi canlı bir şekilde anlatılır. Küçük yaşlardan itibaren şiir yazmaya başlayan Nesimi, doğa ve aşkla ilgili duygusal şiirlerle yeteneklerini gösterir. Film, Nesimi'nin yaşamının erken dönemdeki önemli anları seyircilere aktarırken, onun iç dünyasına da bir pencere açar.
Filmin duygusal yönü, Nesimi'nin aşk hayatı üzerinde odaklanır. Fazlullah Hurufî'nin kızı Fatime ve Nesimi arasındaki aşk, Bakü müftüsünün güzel kızı Şems'in Nesimi'ye olan aşkı, ve aşkı için ölüme gitmesi filmin en dokunaklı sahnelerinden birini oluşturur. Nesimi ve Şems arasındaki ilişki, aşkın gücüne ve insan ruhundaki derin etkisine dair önemli mesajlar verir.
Şems ve Nesimi
Mahallenin en popüler ve güzel kızı Şems, asî ve özgür ruhlu şair çocuğu tercih eder, sonunda ölüm olsa bile. Şems: – Hey Nesimi, nesimi bi söz di mene, vesf eyle meni. Nesimi: – Vesf zamanı değildir afet. (Güzel anlamında afet yani, bir afeti devran kız gibi) Şems: – Ölüme gedirem yalvarıram. Nesimi: – Seni bu hüsnü cemal-i kemal ile görüp, korktular Hakk demeye; Döndüler insan dediler. (Heyt be Nesimi, bir kadına yapılabilecek tarihin en büyük iltifatıydı bu herhalde)
Film sahnesi-4: Şems'in Ölümü |
Sahipkıran Emir Timur Küreken Hazretleri ve Nesimi
Filmin en etkileyici sahnelerinden biri, Emir Timur ile Nesimi'nin karşılaşmasıdır. Bu sahnede, Nesimi'nin cesur ve sıradışı düşünceleri, dönemin baskıcı otoriteleriyle olan çatışmasını yansıtır. Emir Timur'un Nesimi ile olan diyaloğu, onun düşüncelerini savunurken bile zarafetini ve zekasını ortaya koyar. Bu sahne, Nesimi'nin fikirlerinin, güçlü liderler ve otoriteler tarafından nasıl karşılandığını gösterir.
"Gorhusuz insan, insan değil, gudurmuş ittür." (Emir Timur)
Film sahnesi-5: Nesimi ve Emir Timur'un konuşmaları |
Filmde, Nesimi'nin hurufilik tarikatına olan bağlılığı da önemli bir vurgudur. Hurufilik tarikatının lideri olan Fazlullah-ı Hurûfî'nin kızıyla evlenmesi ve bir oğlu olması, Nesimi'nin hayatındaki bu önemli dönüm noktalarını gösterir. Ancak, filmde bu ilişki, onun düşüncelerine ve hurufilik tarikatına olan bağlılığı nedeniyle de eleştirel bir perspektifle sunulur.
Nesimi'nin Ölümü
Film, Nesimi'nin Halep'te ölümüyle dramatik bir şekilde son bulur. Nesimi, düşünceleri ve şiirleri nedeniyle dönemin otoriteleri tarafından hedef alınır. Nesimi yıllar sonra Halep'e gelir. İdam sehpasında Nesimi'nin şiirlerini okuyan bir gencin Nesimi benim diyerek idam edileceğini görür. Ulema ve yetkililere genci bırakın Nesimi benim der. Yetkili seni nasıl tanıyacağız. Herkes Nesimi'yiz diyor diye Nesimi ile dalga geçer. Filme göre o sırada Halep'te bulunan Şems'in babası Bakü müftüsü onu tanır ve tutuklanarak idamına sebep olur. Derisi yüzülerek işkenceyle idam edilir.
Final sahnesi: (Ulemadan bir kişi, darağcında derisi yüzülmüş Nesimi'ye gider ve aralarında şu dialog gerçekleşir:) Ulema: –Hakka gel Nesimi: –Hak bendedir. Ulema: –Hakiki Hak/Tanrı isen neden yüzün sararır? Nesimi: –Bedbaht. Senin gözünde tor (toprak/toz) var. Men ebediyet ufkunda doğan güneşem. Güneş gurub edende (batttığında) elbette saralar (sararır).
Film sahnesi-6 : Nesimi'nin Ölümü |
|
"Nesimi" filmi, aslında Sovyetler Birliği'nin ideolojik bakış açısının bir yansıması olarak çekilmiştir. Film, yaratıcı tanrılaşmış insan düşüncesinin, Sovyet ideolojisiyle uyumlu olduğu ve sosyalizmin değerlerine vurgu yaptığı bir perspektiften çekilmiştir. Filmin yapım sürecinde, Nesimi'nin mistik düşünceleri ve hurufilik tarikatına olan bağlılığı, Sovyet döneminin resmi ideolojisiyle çelişkili olduğu için dikkatli bir dengeleme yapılmıştır.
Sonuç olarak, "Nesimi" filmi, Azerbaycan Sovyet Sinemasının değerli bir eseridir. Filmin etkileyici hikayesi, Nesimi'nin hayatı ve düşünceleriyle izleyicilere unutulmaz bir deneyim sunar. Film, Sovyetler Birliği'nin ideolojik bakış açısının yansımalarını gösterirken, Nesimi'nin hayatına ve ruhani mirasına saygı duyarak etkileyici bir şekilde çekilmiştir. Bu eser, Azerbaycan sinemasının önemli bir parçası olmanın yanı sıra, izleyicileri tarihsel ve düşünsel bir yolculuğa çıkarırken vurucu bir şekilde de seyirciyi etkilemeyi başarıyor.
Film Bilgi Kutusu |
2019 yılında Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo Televizyon Ana Bilim Dalı'nda Meftune Dadaşova tarafından yazılan "SOVYET DÖNEMİ AZERBAYCAN SİNEMASI" başlıklı yüksek lisans tezinde filme ilişkin çarpıcı bilgiler yer alıyor: https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/441483 1973 yılında vizyona giren "Nesimi" filmi, yönetmenliğini Hasan Seyidbeyli'nin üstlendiği unutulmaz bir yapım olarak öne çıkar. Bu film, yazar İsa Hüseyinov'un "Mahşer" adlı tarihi romanının beyaz perdeye uyarlanmış halidir. Eserin zengin oyuncu kadrosunda Rasim Balayev, İsmail Osmanlı, Halide Kasımova, Semender Rzayev, Memmedrıza Şeyhzamanov ve Yusif Veliyev gibi usta isimler yer alırken, Tofik Kuliyev'in muhteşem müziği de sahnelerle bütünleşerek izleyicileri etkiler. "Nesimi" filmi, sadece oyuncu kadrosu ve müziğiyle değil, aynı zamanda kazandığı ödüller ve çekimleriyle de ön plana çıkan bir yapımdır. Azerbaycan sinemasının asla eskimeyen yapıtlarından biri olarak kabul edilir. Film, 14. yüzyılda yaşamış olan şair İmadeddin Nesimi'nin 600. yıl dönümüne ithaf edilmiştir. Bu özel anlamıyla, Nesimi'nin yaşamına ve düşüncelerine saygı duruşu niteliği taşır. Nesimi karakterini canlandırmak için ise uzun süren aramalardan sonra, oyuncu Rasim Balayev yönetmenin dikkatini çekmiştir (Rehimli, 2017: 68-71). Bu rolle sinemada ilk büyük çıkışını gerçekleştirmeye muvaffak olan oyuncu inandırıcı, etkileyici oyunuyla tüm dikkatleri üzerine toplamayı başarmış ve büyük üne kavuşmuştur. Filmde hiç durmadan ordusu ile savaştan savaşa koşan Emir Timur rolüne, tiyatro ve sinema oyuncusu Yusif Veliyev (1917-1980) özgün sesi ve muhteşem oyunculuğu ile hayat vermiştir. İster tiyatro sahnesinde isterse de sinemada çeşitli karakterleri, özellikle tarihin önemli şahsiyetlerinin rollerini canlandırmayı seven oyuncu, bu filmde davet aldığı Emir Timur rolünü memnunlukla kabul etmiş, ciddi bir şekilde benimseyerek başarılı oyun sergilemiştir. |
Gafil Uyan
Tebrizli Türk Sanatçı Cavit Murtezaoğlu'nun yorumuyla (Büyük müzisyen, sanatçı ozan 2020 yılında vefat etti.)
Comentários